Pozbawienie władzy rodzicielskiej w praktyce
W poprzednim artykule pochyliliśmy się nad zagadnieniem ograniczenia praw rodzicielskich ograniczenie władzy rodzicielskiej. Dzisiaj natomiast pójdziemy krok dalej, skupiając się na instytucji pozbawienia władzy rodzicielskiej. Zdarza się bowiem tak, że samo ograniczenie praw drugiemu rodzicowi nie jest wystarczające, by w sposób należyty zabezpieczyć interesy i dobro dziecka. W pewnych sytuacjach prawa te mogą zostać całkowicie odebrane, zwłaszcza jeśli rodzice nie wykonują swoich obowiązków w sposób właściwy. Jednakże, mimo że pozbawienie władzy rodzicielskiej jest w tym wypadku środkiem najsurowszym – nie musi być poprzedzane innymi zarządzeniami o charakterze „ograniczającym”.
Zgodnie z treścią przepisu art. 111 § 1 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (dalej jako: KRiO) jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Zgodnie z treścią wyżej zacytowanego przepisu, wyróżniamy 3 przesłanki prowadzące do pozbawienia rodzica (bądź obu rodziców) władzy rodzicielskiej nad małoletnim.
Jako pierwszą należy wskazać zaistnienie trwałej przeszkody w wykonywaniu praw rodzicielskich.
Są to wszelkiego rodzaju sytuacje, kiedy wykonywanie przez rodziców ich obowiązków względem dziecka jest niemożliwe. Przykładowo, może być to wyjazd rodzica za granicę na stałe i tym samym nie okazywanie dziecku zainteresowania. Najczęściej jest to jednak trwała choroba rodzica (w tym również choroba psychiczna) związana z umieszczeniem go w placówce szpitalnej lub skazanie go na wieloletnią karę pozbawienia wolności. Orzecznictwo wskazuje również na sytuację związaną z zaginięciem rodzica. Jak widać, wyżej opisane okoliczności nie zawsze muszą być zawinione przez uczestnika. W gwoli ścisłości – przedmiotowa przesłanka dotyczy wyłącznie „trwałych” przeszkód w sprawowaniu władzy rodzicielskiej. W razie przeszkody przemijającej zachodzi podstawa nie do pozbawienia, lecz do zawieszenia wykonywania władzy rodzicielskiej, przewidzianego w art 110 § 1 KRiO.
Drugą przesłankę stanowi natomiast nadużywanie władzy rodzicielskiej.
Co to w praktyce oznacza? Pod wskazanym pojęciem kryją się działania takie jak dopuszczanie się czynów karalnych względem dziecka (przemoc fizyczna i psychiczna), wykorzystywanie seksualne, rozpijanie małoletniego, zmuszanie dziecka do pracy, która wykracza ponad jego siły i możliwości, jak również nakłanianie dziecka do działań niezgodnych z prawem lub czynów nierządnych (np. prostytucji). Przytoczone zachowania stanowią drastyczne pogwałcenie praw i godności małoletniego – dlatego też winny się one spotkać z odpowiednią reakcją ze strony sądu. Tego rodzaju działania rodziców mają zawsze postać zawinioną. Co ciekawe, oprócz typowych „ciężkich” przewinień, za nadużycie władzy rodzicielskiej uznaje się również działanie, polegające na wychowywaniu dziecka we wrogości wobec drugiego z rodziców, a także wywieranie destrukcyjnego wpływu na rozwój psychiczny małoletniego – poprzez częste wszczynanie awantur lub ubliżanie prowadzące do utraty poczucia własnej wartości.
Ostatnią z przesłanek pozbawienia władzy rodzicielskiej jest rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka.
Najprościej mówiąc – jest to niezapewnianie dziecku prawidłowych warunków rozwoju i niezaspokajanie jego usprawiedliwionych potrzeb. Do takiego stanu dochodzi najczęściej w sytuacji, gdy rodzic popada w nałóg alkoholowy, zaś zainteresowanie małoletnim schodzi na dalszy plan. W tym miejscu zaznaczyć należy, iż do pozbawienia władzy rodzicielskiej upoważniają sąd tylko takie zaniedbania obowiązków względem dziecka, które mogą być ocenione jako „rażące”, tj. takie które cechuje uporczywość, niepoprawność i nasilenie złej woli. Zaniedbania o mniejszym ciężarze, nieosiągające takich cech, uzasadniają jedynie wydanie odpowiednich zarządzeń przewidzianych w art. 109 KRiO. W praktyce może to być porzucenie dziecka, głodzenie go oraz uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych, a nawet narażenie dziecka na utratę zdrowia. Może przejawiać się to również nagannym zachowaniem dziecka w szkole, opuszczeniem się w nauce czy też brakiem jakiejkolwiek reakcji ze strony opiekunów na monity ze szkoły – bowiem rodzice zwyczajnie nie interesują się sprawami dziecka.
Zaznaczyć nadto należy, iż wymienione przesłanki nie muszą występować łącznie. Wystarczy spełnienie choć jednej z nich, by dać podstawę do pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej.
Adwokat Jelenia Góra – Zadzwoń już dziś
Konsekwencje pozbawienia władzy rodzicielskiej
Rodzic, który został przez sąd pozbawiony władzy rodzicielskiej nie ma prawa uczestniczyć w procesie wychowania dziecka, ani też zarządzać jego majątkiem czy występować w jego imieniu. Nadto, takowy rodzic nie ma prawa decydować o miejscu zamieszkania małoletniego, wyborze szkoły czy wyjazdach zagranicznych. Poza tym, w przypadku gdy dziecko zachoruje, rodzic, któremu odebrano prawa rodzicielskie nie ma możliwości wyboru metody leczenia. Jednakże – nie jest tak, że rodzic zupełnie znika z życia dziecka. Podobnie jak w przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej – pozbawienie władzy rodzicielskiej nie wyłącza zobowiązania rodzica do alimentacji. Tak samo z prawem dziedziczenia – zarówno dziecko może dziedziczyć po rodzicu, jak i rodzic po dziecku. Co ciekawe, również rodzic, który został pozbawiony władzy rodzicielskiej może w przyszłości domagać się od dziecka alimentów na swoją rzecz. Oprócz tego podnieść należy, iż w dalszym ciągu rodzic ma uprawnienie do osobistych kontaktów z dzieckiem. Jednakże sąd może orzec zakaz takich spotkań w wyroku pozbawiającym go władzy rodzicielskiej bądź w późniejszym postępowaniu, w przypadku gdy nie byłoby to zgodne z dobrem małoletniego.
Postępowanie i jego przebieg
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może zostać orzeczone przez sąd zarówno z urzędu, jak i na wniosek.
Postanowienie zapada po przeprowadzeniu rozprawy. Osoba, która wystąpiła z wnioskiem o pozbawienie praw rodzicielskich musi zaprezentować dowody, które popierają jej twierdzenia i żądania. Sąd właściwy do rozpoznania sprawy to sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć.
Końcowo nadmienić należy, iż pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest rozstrzygnięciem nieodwracalnym. Jeżeli ustanie przyczyna stanowiąca podstawę pozbawienia, sąd może przywrócić władzę rodzicielską, jeśli dojdzie do wniosku, że będzie to w danych okolicznościach zgodne z dobrem dziecka.
Jak bowiem stwierdził Sąd Najwyższy – „Sąd rozstrzygając o władzy rodzicielskiej powinien kierować się przede wszystkim dobrem dziecka oraz interesem społecznym, a nie interesem jednego czy obojga rodziców”(Wyrok SN z dn. 25.10.1981 r., sygn. III CRN 155/810).
Interesują Cię inne porady prawne? Jesteś z okolic Jeleniej Góry i potrzebujesz pomocy prawnej? Sprawdź też moje pozostałe wpisy na blogu.
